Панцеляймон Мікалаевіч Ляпешынскі (1868, Студзянец, цяпер Касцюковіцкі раён, Магілёўская вобласць, Беларусь-1944, Масква, цяпер Расія) – савецкі гісторык і пісьменнік беларускага паходжання.
Доктар гістарычных навук. Аўтар Успамінаў “на павароце «(1922) аб рэвалюцыйнай дзейнасці 1889-1905 гадоў і мастацкага рамана» барацьба і творчасць” (1944), які пісаў каля 20 гадоў. Гарадская галава Оршы (1917). Старшыня Цэнтральнага камітэта Міжнароднай арганізацыі дапамогі змагарам рэвалюцыі (1925-1927). Кіраўнік Дзяржаўнага гістарычнага музея (1927-1930) і Музея рэвалюцыі (1935-1936) у Маскве.
Нарадзіўся ў сям’і святара. У 1874 годзе сям’я пераехала ў Літвінавічы (Рагачоўскі павет). У 1877 годзе паступіў Магілёўскую мужчынскую гімназію. У 1886 годзе скончыў гімназію і паступіў у імператарскі Санкт-Пецярбургскі ўніверсітэт на фізіка-матэматычны факультэт, дзе ўзначаліў беларускае зямляцтва ўніверсітэта. У 1890 годзе быў выключаны, бо студэнтам далучыўся да народніцкага руху, у складзе якога стварыў падпольны гурток. У 1891 годзе здаў выпускныя экзамены экстэрнам у Імператарскім Кіеўскім універсітэце Святога Уладзіміра і атрымаў дыплом настаўніка. У 1894 годзе ўзначаліў марксісцкі гурток у Санкт-Пецярбургу. У снежні 1895 года быў арыштаваны разам з іншымі за ўступленне ў» Саюз барацьбы за вызваленне рабочага класа”, які заснаваў Уладзімір Ульянаў, і сасланы на 3 гады ў енісейскую губерню (Ермакоўскае сяло). Друкаваў артыкулы ў газетах»Сібірскае жыццё “і” Енісей “.
У 1897 годзе ажаніўся на фельчарцы Вользе Пратапопавай, якая была сяброўкай «Саюза барацьбы за вызваленне працоўнага класа», прыехала да яго ў спасылку і працаўладкавалася ў пасёлку Курагіна (Мінусінскі павет). Падпісаў разам з жонкай і 16-ю іншымі ссыльнымі ” пратэст расейскіх Сацыял-дэмакратаў “супраць” эканамістаў ” (сярод марксістаў). У 1898 годзе ўступіў у Расійскую сацыял-дэмакратычную работніцкую партыю (РСДРП), якую заснавалі ў сакавіку ў Мінску, і быў паўторна сасланы да 1900 года ў Казачынскае сяло Енісейскай губерні. У снежні 1900 годзе ў Пскове стаў карэспандэнтам і распаўсюднікам партыйнай газеты “Іскра”, якую Ульянаў заснаваў у нямецкім Мюнхене. У 1902 годзе быў сасланы ў Мінусінск (Енісейская губерня). У 1903 годзе да яго ў спасылку прыехала жонка Вольга Лепяшынская, якая ўладкавала іх пабег у Швейцарыю (Жэнева).
Прымаў удзел у падрыхтоўцы 2-га з’езда РСДРП, які пачаўся 30 ліпеня 1903 года ў Бруселі (Бельгія) і быў перанесены ў жніўні ў Лондан (Англія). Па выніках з’езда далучыўся да фракцыі бальшавікоў, якую стварыў Ульянаў на тым з’ездзе. У студзені 1905 года стаў працаваць у бальшавіцкай газеце «наперад», якую выдавалі ў Жэневе. Удзельнічаў у падрыхтоўцы 2-га з’езда РСДРП, які бальшавікі зладзілі ў красавіку 1905 года ў Лондане. У 1905 годзе пераехаў у Екацярынаслаў (Расійская імперыя) для ўдзелу ў партыйнай суполцы падчас рэвалюцыі 1905-1907 гадоў. У 1907-1909 гадах выкладаў матэматыку ў Аршанскім рэальным вучылішчы (Магілёўская губерня). На Аршанскім чыгуначным вузле аднавіў суполку РСДРП. У 1909 годзе ўладкаваўся ў статыстычнае бюро Маскоўскай гарадской управы і ўвайшоў у бальшавіцкую літаратурную групу. У 1916 годзе вярнуўся ў Оршу. Пасля Лютаўскай рэвалюцыі 1917 года стаў гарадскім кіраўніком Оршы.
Увосень 1918 года заснаваў у Літвінавічах доследна-паказальную працоўную школу-камуну. У 1918-1919 гадах быў членам калегіі Народнага Камісарыята асветы Расійскай СФСР, дзе займаў пасаду загадчыка аддзела школы. У 1919 годзе напісаў драму «Чырвоным па чырвоным». У 1921-1924 гадах быў членам Камісіі па вывучэнні гісторыі Расійскай Камуністычнай партыі (бальшавікоў) і выкладаў у Маскоўскім універсітэце, а таксама ў сацыялістычнай акадэміі. У 1922 годзе выдаў у Петраградскім дзяржаўным выдавецтве кнігу ўспамінаў “на павароце” (237 c.) з падзагалоўкам ” спадарожныя ўражанні ўдзельніка рэвалюцыйнай барацьбы ад канца (18) 80-х гадоў да 1905-га». Пазней кнігу ўспамінаў тройчы перавыдавалі ў 1925, 1935 і 1955 гадах. У 1924 годзе напісаў аповесць «У зелянях». Пазней стаў аўтарам навуковых прац пра расійскіх пісьменнікаў Аляксандра Грыбаедава і Міхаіла Салтыкова-Шчадрына.
У 1925-1927 гадах быў старшынёй Цэнтральнага камітэта Міжнароднай арганізацыі дапамогі змагарам рэвалюцыі, заснаванай у снежні 1922 года 4-м з’ездам Камуністычнага Інтэрнацыяналу ў Маскве. У снежні 1927 года быў дзяленнем XV з’езда Усесаюзнай Камуністычнай партыі (бальшавікоў) (ВКП (б)), які абвясціў курс на індустрыялізацыю і калектывізацыю. У 1927-1930 гадах загадваў Дзяржаўным гістарычным музеем у Маскве. Улетку 1930 года быў дэлегатам XVI з’езда УКП (б). У студзені 1934 года стаў дэлегатам XVII з’езда, звыш паловы ўдзельнікаў якога рэпрэсавалі ў 1937-1938 гадах. У 1935-1936 гадах узначальваў музей Рэвалюцыі. У сакавіку 1939 года прыняў удзел у XVIII з’ездзе ВКП (б). 21 красавіка 1943 года быў узнагароджаны ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга. У верасні 1944 года скончыў раман» Барацьба і творчасць”, які пісаў каля 20 гадоў.
Імя Панцеляймона Лепяшынскага насілі вуліцы ў 4-х месцах Беларусі: Оршы і Гомелі, Магілёве і Чэрыкаве. У Расіі яго імя насіла вуліца ў Пскове. У Літвінавічах (Кармянскі раён) дзейнічаў Кармянскі раённы мемарыяльны музей імя Панцеляймона Лепяшынскага. У 1967 годзе заснавалі Дзяржаўную прэмію Беларусі імя Лепяшынскага за лепшы публіцыстычны твор. У 1976-1997 гадах «далёкаўсходняе марское параходства» (Уладзівасток) мела цеплаход «Панцеляймон Лепешинский». У 1986 годзе рэжысёр Валерый Панамароў зняў на кінастудыі «Беларусьфільм» мастацкую тэлекарціну «нецярпенне душы» аб стварэнні Лепешынскай школы-камуны ў Літвінавічах.
