“Тварэц нацыянальнай байкі”

Паважаныя сябры!

5 сакавіка 2021 г. будзе адзначацца 125 гадоў з дня нараджэння Народнага пісьменніка Беларусі Кандрата Крапівы.

Да гэтай даты абанемент гарадской цэнтральнай бібліятэкі арганізаваў

кніжную выставу “Тварэц нацыянальнай байкі”.

Выстава дзейнічае з 1 па 20 сакавіка 2021 г.

Будзем рады бачыць вас!

Кандрат Крапiва – байкапiсец

Да жанру байкi Кандрат Крапiва звярнуўся ў 1922г., калi пачаў пiсаць па-беларуску. Асаблiвы росквiт К.Крапівы-байкапiсца прыпадае на 1925-1929гг., калi была напiсана большая частка баек. У 1927 г. байкi выйшлi асобнай кнiжкай, якая так i называлася “Байкi”. Народны погляд пiсьменнiка на рэчаiснасць, шырокае выкарыстанне фальклору, прыказак i прымавак надавалi мове яго баек народны характар. Яго задача заключалася ў тым, каб пры дапамозе канкрэтных, простых i даступных народу вобразаў, раскрыць сутнасць той цi iншай жыццёвай з’явы.

Пра байку, яе ролю і прызначэнне К.Крапіва сказаў дакладна і ёміста:

“Хто не ведае гэтай руплівай і цікаўнай, з выгляду простай, але вострай на язык бабулі, якая можа расказаць забаўную гісторыю пра падзеі сярод звяроў, але мы пад гэтымі звярамі ўгадваем людзей, якіх добра ведаем у жыцці. Ёй да ўсяго ёсць справа: яна можа сунуць нос і туды, дзе яе не просяць, а пасля расказаць пра дзівосы, якія там бачыла, выставіць на смех нават таго, хто ўжо, апрача смеху, нічога не баіцца. Высмеяць, нягледзячы на асобы, тым больш што ёй сапраўдных асоб і называць няма патрэбы: яна падасць гэта ў алегарычнай форме, дзе дзейнічаюць умоўныя персанажы – жывёлы або людзі”.

Крапіва

Я ў мастацкім агародзе

Толькі марная трава.

А якая? Смех, дый годзе:

Я — пякучка-крапіва.

Я расту вось тут пад плотам

I не так даўно ўзышла,

А ўжо многім абармотам

Рукі-ногі папякла.

Хто палез за агуркамі,

Хай той носіць пухіры —

Мяне голымі рукамі

Асцярожна, брат, бяры.

Хто сустрэўся быў са мною,

Дакрануўся раз ці два,

Дык той ведае ўжо, хто я:

Я — пякучка-крапіва.

1922 г.

Так нарадзілася літаратурнае імя, псеўданім пісьменніка – Крапіва. Гэты псеўданім вельмі трапна і дакладна перадае адметнасць творчасці аўтара. У вершы Кандрат Крапіва акрэсліў сваю творчую звыш-задачу – апякаць розным “абармотам рукі-ногі”, а гэта значыць, мастацкім словам змагацца супраць заган людзей.  Верш “Крапіва”  з’яўляецца  своеасаблівай пісьменніцкай дэкларацыяй.

Дзед і Баба

Ехаў Дзедка на кірмаш,

З ім на возе — Баба.

Конік з выгляду — дарма,

Ды цягнуў ён слаба:

Меў не болей двух гадоў,

Як суседзі кажуць.

Баба ж тая — сем пудоў,

Сама меней важыць.

Пад узгорак або ў гразь —

Конь насілу возьме.

Стала Баба памагаць…

Седзячы на возе.

Што ж, каню другі гадок.

Дык яна — за вілы

Ды нагамі ў перадок

Пхне, як мае сілы.

— Кінь, дурная, бо зганю! —

Дзед тут Бабе кажа.—

Ты паможаш так каню,

Як хваробе кашаль.

— Ах ты, ёлупень стары! —

Баба Дзеда лае.—

Стой жа тут, хоць ты згары!

Мне бяда малая.

Потым — гоп яна з калёс,

Села ля дарогі,

А каня як чорт панёс,—

Дзе ўзяліся й ногі!

Ва ўстановах часам ёсць

Вось такія ж «бабы»:

Здэцца, й робяць яны штось,

Але справы — слабы.

Ды такая не ўцячэ!

Скажам ёй нарэшце:

— Мо без вас было б лягчэй?

Паспрабуйце злезці!

1925 г.

Байка «Дзед і Баба» ўпершыню была надрукавана ў газеце «Беларуская веска» пад назвай «Баба з калёс, дык каня як чорт панёс». Мараль байкі прагучала ўжо ў самой назве твора. Сатыра ў ёй накіравана супраць бюракратызму.У вобразе Бабы, што стала “памагаць… седзячы на возе”, — бюракратаў, якія пазашываліся ў кабінетах і з усяе сілы імкнуцца пераканаць усіх у сваёй кіпучай дзейнасці, а на самай справе толькі перашкаджаюць працаваць іншым. Без такіх бы “каня як чорт панёс”, а з імі — воз ні з месца.

Ганарысты парсюк

Бывае праўда ў вочы коле…

Раз гнаў пастух свіней у поле.

Адзін вялізарны Парсюк,

Які абегаў вёску ўсю,

За раніцуабшнырыў завуголле,

Цяпер такі меў выгляд важны,

Што нос ане дастаць і сажнем—

Вышэй за ўсіх ён сам сябе лічыў,

А што ў самога на лычы,

Не бачыў гэтага, аднак.

І вось адзін тут Падсвінак,

Які заўважыў бруд раней,

І кажа: —Дзядзечка, твой лыч у брудзе!

Нязграбна гэта й між свіней,

А што ж, калі заўважаць людзі?

Парсюк наставіў хіб, Парсюк раз’юшан:

—Цераз цябе я чырванець прымушан!

Такое мне сказаць асмеляцца ня многія,

Дык гэта ж — дэмагогія! —

Парсюк наш лаецца, не дараваць клянецца:

— І месца мокрага,— крычыць,— не застанецца!

Ты мой свінячы гонар закрануў!—

І так ён Падсвінака грызануў,

Што той за сажняў пяць адскочыў.

Парсюк не надта быў ахвочы

Глядзецца праўдзе ў вочы.

1927 г.

У вобразе ганарыстага Парсюка паказана ўся небяспечнасць пыхлівых і ганарыстых, бо такія пазбаўлены самакрытыкі, здольнасці бачыць, “што ў самога на лычы”. Затое “ганарыстыя парсюкі” вельмі падазроныя, помслівыя: “і так ён Падсвінака грызануў, што той за сажняў пяць адскочыў”.

Дыпламаваны Баран

У адным сяле (не важна — дзе)

Хадзіў Баран у чарадзе.

Разумных бараноў наогул жа нямнога,

А гэты дык дурней дурнога —

Не пазнае сваіх варот:

Відаць, што галава слабая,

А лоб дык вось наадварот —

Такога не страчаў ніколі лба я:

Калі няма разумніка другога,

Пабіцца каб удвух,

Дык ён разгоніцца ды ў сцену — бух!

У іншага дык выскачыў бы й дух,

А ён — нічога,

І вось за дурасьць гэту

Яго вучоным раз празвалі нейк на сьмех,

А каб двара не перабег,

На шыю прывязалі мету:

— Вось, — кажуць, — і дыплом табе.

Што гэта за “дыплом “,

Баран — ні “мя “, ні “бэ “,

Аднак жа перад Кошкаю пачаў ён ганарыцца:

— А што ж ты думала, сястрыца!

Хіба мне пахваліцца няма чым?

Дыплом я заслужыў, здаецца ж, галавою,

І не раўняйся ты са мною.

Аб гэтым лепей памаўчы,

— Сказала яму Кошка.

— Каб ты быў разумнейшы трошка

Ды розумам раскінуць мог авечым,

То ўбачыў бы, што ганарыцца нечым,

Бо заслужыў ты свой дыплом

Не галавой, а лбом.

——————————

Другі баран — ні “бэ “, ні “мя “,

А любіць гучнае імя.

1926 г.

Iронiя тут вынiкае ў падтэксту. Баран сапраўды заслужыў дыплом галавою. Толькi не розумам, а iлбом. Само слова “баран” стала сiнонiмам тупасцi i разумовай абмежаванасцi. Але ад жывёл розуму нiхто не патрабуе. Смешна тое, што не маючы розуму, баран вырашыў здабыць сабе славу iлбом.

Ідэя твора – асуджэнне пісьменнікам тых, хто не здольны крытычна паставіцца да сябе, а любяць пакрасавацца, узвысіцца над іншымі, сцвердзіць сябе не розумам, а дужасцю, фізічнай сілай і ўпартасцю.